Çocukluk Çağı Akut Lösemisi Tedavisinde MTX (Metotreksat)

Metotreksat (MTX), Çocukluk Çağı Akut Lenfoblastik Lösemi (ALL) tedavisinde yaygın ve çok yönlü kullanılan bir kemoterapi ajanıdır. Hem yüksek dozda intravenöz (IV) hem de düşük dozda oral veya intratekal (omuriliğe) uygulamalarıyla farklı tedavi fazlarında karşımıza çıkar. Temel özellikleri genel olarak şöyledir:

🔬 1. Etki Mekanizması:

MTX, bir folik asit antagonistidir. Hücre içi folat metabolizmasını bloke ederek dihidrofolat redüktaz (DHFR) enzimini inhibe eder.
Bu durum DNA, RNA ve protein sentezini bozar ve özellikle hızla çoğalan hücreleri (örn. lösemi hücreleri) öldürür.

S fazına özgü sitotoksik etki gösterir.
Hücrede aktif forma dönüşerek purin ve timidilat sentezini engeller.

💊 2. Tedavi Fazındaki Yeri:

Metotreksat, ALL tedavisinde farklı doz ve uygulama yollarıyla birçok fazda yer alır:

Faz	Uygulama Şekli	Açıklama
İndüksiyon	Intratekal (belden)	Merkezi sinir sistemi (CNS) profilaksisi
Konsolidasyon / Eradikasyon	Yüksek doz IV (HD-MTX)	Minimal rezidüel hastalık (MRD) kontrolü
İdame	Oral düşük doz	Genellikle 6-MP ile kombine şekilde verilir

💉 3. Uygulama Yolları ve Dozaj:

Oral: Düşük doz, genellikle idame tedavide
IV (intravenöz): Orta veya yüksek dozlarda
Intratekal: Omurilik sıvısına doğrudan, CNS profilaksisi için
Dozaj, yaş, risk grubu ve genetik yatkınlıklara göre uyarlanır.

⚠️ 4. Yan Etkileri:

Kemik iliği baskılanması (nötropeni, anemi, trombositopeni)
Mukozit, bulantı, kusma
Karaciğer toksisitesi
Nefrotoksisite (özellikle yüksek dozda → hidrasyon ve alkalinizasyon gerekir)
Nörotoksisite (intratekal dozlarda dikkat)
Pulmoner toksisite (nadir ama ciddi olabilir)

🧬 5. Folik Asit Dengesi ve Kurtarma:

Yüksek doz MTX sonrası Leukovorin (folinik asit) kurtarma uygulanır.
Bu, normal hücreleri korurken kanser hücrelerini hedef almaya devam eder.

🧪 6. İzlem ve Farmakokinetik:

Serum MTX düzeyleri özellikle yüksek doz sonrası 24, 48, 72. saatlerde izlenir.
Böbrek fonksiyonları (kreatinin, GFR) takip edilir.
İdrar pH’ı ≥ 7.0 olacak şekilde alkalinizasyon sağlanır (örn. sodyum bikarbonat ile).
Eliminasyon yavaşsa toksisite riski artar → ek önlemler gerekir.

📚 7. Klinik Protokollerdeki Yeri:

ALL-BFM, COG, UKALL gibi protokollerde hem sistemik hem intratekal olarak temel bir bileşendir.
CNS’ye yayılma riski yüksek olan hastalarda çok kritik bir koruyucudur.

🔁 8. İlaç Etkileşimleri:

NSAID’ler, probenesid, penisilin türevleri → MTX eliminasyonunu geciktirebilir → toksisite artar.
Sülfonamidler, böbrek toksisitesini artırabilir.

🌐 Ek Bilgiler:

MTX’ye karşı direnç, hücre içi folat taşıyıcı proteinlerinin değişimi ile gelişebilir.
MTX metabolizması, renal eliminasyona bağımlıdır → böbrek fonksiyon bozukluğunda dikkatli olunmalıdır.

Bu içerik Üretken / Yaratıcı Yapay Zeka aracılığıyla oluşturulmuş ve bir insan tarafından düzenlenmiştir.