İlaç Keşfinden İlaç Yeniden Konumlandırmaya

Bir ilacın onaylanması süreci oldukça pahalı ve uzun bir süre gerektirebilmektedir (Chan vd., 2019; Çelik vd., 2021). Araştırmalar, ilaç keşfi Ar-Ge harcamalarının ortalama 2,8 milyar Amerikan dolarına kadar çıktığını ve bütün geliştirme sürecinin ortalama 12-14 yıl sürdüğünü göstermektedir (DiMasi vd., 2016; Lim, 2023; Sarkar vd., 2023; Wouters vd., 2020; Chang vd., 2023). Bu uzun süre, ilaç geliştirme sürecini kısaltmak için alternatif bir yaklaşım olan ilacın yeniden amaca uygun hale getirilmesi (yeniden konumlandırılması) fırsatlarını ortaya çıkarmaktadır. İlaç yeniden kullanımı, çeşitli düzenleyici kurumlar tarafından onaylanmış bir ilacın yeni bir endikasyon için kullanılması anlamına gelmektedir (Uysal ve Köse, 2022). Birçok ilaç şirketi, daha önce başarısız olan moleküllerini yeniden tasarlayarak çeşitli hastalık koşulları için yeni tedaviler geliştirmektedir. Yeni teknolojiler ve hesaplama araçları, ilaç keşfini daha uygun maliyetli hale getirmiştir. Bu yaklaşım, son zamanlarda FDA tarafından onaylanan ilaçların yaklaşık % 30’unu oluşturmaktadır (Parvathaneni vd., 2019). İlaçların yeniden kullanımı, özellikle nadir görülen bozukluklar gibi tıbbi ihtiyaçların karşılanmadığı durumlarda önemli bir potansiyele sahiptir.

İlaç yeniden kullanım alanında yapılan çalışmalar her geçen gün daha çok önem kazanmaktadır. Ancak uygulama aşamasında ortaya çeşitli zorluklar çıkmaktadır. İlaç adaylarının yeniden kullanım amacına yönelik katı ve hızlı düzenleyici yönergeler olmadığından, düzenleyici kurumlara ilgili bilgileri sağlamak, yeni başlayanlar için aşılması zor bir engel olarak görülmektedir. Genel olarak, yeniden kullanım adayı olan ilaçlar, özellikle önceden amaçlanan bir endikasyon için başarısız olduysa, potansiyel bir zaman kaybı riski taşımaktadır. Bu durumda, aynı ilaç veya bileşiğin birden fazla endikasyon için değerlendirildiği bir geliştirme programının tasarlanması önerilmektedir. İlaçın yeniden kullanım amacı, ilacın biyolojik ve moleküler yöntemlerle etkileşimlerinin tam olarak anlaşılmasını gerektirmektedir. Kapsamlı bir bilgiyle, bu hipotez riski önemli ölçüde azaltılabilmekte ve ilacın başarılı bir şekilde yeniden kullanılmasına yol açabilmektedir. İlaç firmaları, uygun maliyetli ve kazançlı keşif alanlarına odaklanmaktadır. Ancak, nadir görülen ve ihmal edilen hastalıklar için ilaçların yeniden kullanılması ekonomik getiri garantisi sunmamaktadır. Bu nedenle, bir firma uzmanlaşmış ve daha yerleşik bir araştırma yönergelerine odaklanmalıdır. Ayrıca, ilaç şirketlerinin karşılaştığı bir diğer engel de finansal teşvik ve araştırma fonlarının eksikliğidir. Örneğin, nadir görülen kanser vakalarında yatırım getirisi garantisi olmadan ilaçlarla ilgili araştırmalara yatırım yapılması için çok az teşvik bulunmaktadır. Tüm bu zorluklara rağmen, ilacın yeniden kullanımı yaratıcı stratejiler ve ilaç şirketlerinin isteği ve arzusuyla devam edeceği öngörülmektedir (Vaidya vd, 2019; Kulkarni vd, 2019; Pantziarka vd., 2019; Parvathaneni vd., 2019; Shineman vd., 2014; Croset, 2014; Padhy ve Gupta, 2011; Arrowsmith, 2011; Uysal ve Köse, 2022).

İlgili metin proje araştırmacısı Dr. İlhan Uysal’ın proje yürütücüsü Dr. Utku Köse danışmanlığındaki doktora tezinden bir kesit sunmaktadır. Tezin tam metnine ilgili araştırmacılarla iletişime geçerek ya da buraya tıklayarak ulaşabilirsiniz.

Kaynakça

• Arrowsmith, J. 2011. Phase III and submission failures: 2007–2010. Nature Reviews Drug Discovery, 10(2), 87-87.
• Chan, H. S., Shan, H., Dahoun, T., Vogel, H., Yuan, S. 2019. Advancing drug discovery via artificial intelligence. Trends in Pharmacological Sciences, 40(8), 592-604.
• Chang, Y., Hawkins, B. A., Du, J. J., Groundwater, P. W., Hibbs, D. E., Lai, F. 2023. A Guide to In Silico Drug Design. Pharmaceutics, 15(1), 49.
• Croset, S. 2014. Drug repositioning and indication discovery using description logics (Doctoral dissertation, University of Cambridge).
• DiMasi, J. A., Grabowski, H. G., Hansen, R. W. 2016. Innovation in the pharmaceutical industry: new estimates of R&D costs. Journal of Health Economics, 47, 20-33.
• Kulkarni, N. S., Guererro, Y., Gupta, N., Muth, A., Gupta, V. 2019. Exploring potential of quantum dots as dual modality for cancer therapy and diagnosis. Journal of Drug Delivery Science and Technology, 49, 352-364.
• Lim, S. 2023. The Process and Costs of Drug Development 2022. FTLO Science. Erişim tarihi: 29 Ocak 2024. https://ftloscience.com/process-costs-drug-development.
• Padhy, B. M., Gupta, Y. K. 2011. Drug repositioning: re-investigating existing drugs for new therapeutic indications. Journal of postgraduate medicine, 57(2), 153.
• Pantziarka, P., Pirmohamed, M., Mirza, N. 2018. New uses for old drugs. Bmj, 361.
• Parvathaneni, V., Kulkarni, N. S., Muth, A., Gupta, V. 2019. Drug repurposing: a promising tool to accelerate the drug discovery process. Drug discovery today, 24(10), 2076-2085.
• Sarkar, C., Das, B., Rawat, V. S., Wahlang, J. B., Nongpiur, A., Tiewsoh, I., Sony, H. T. 2023. Artificial Intelligence and Machine Learning Technology Driven Modern Drug Discovery and Development. International Journal of Molecular Sciences, 24(3), 2026.
• Shineman, D. W., Alam, J., Anderson, M., Black, S. E., Carman, A. J., Cummings, J. L., Fillit, H. M. 2014. Overcoming obstacles to repurposing for neurodegenerative disease. Annals of clinical and translational neurology, 1(7), 512-518.
• Uysal, İ., Köse, U. 2022. “İlaç Keşfi ve Yapay Zekâ”. Yapay Zekanın Değiştirdiği Dinamikler. Ed. Bilen, M. Eğitim Yayınevi, 1(1), 19-34.
• Vaidya, B., Parvathaneni, V., Kulkarni, N. S., Shukla, S. K., Damon, J. K., Sarode, A., Gupta, V. 2019. Cyclodextrin modified erlotinib loaded PLGA nanoparticles for improved therapeutic efficacy against non-small cell lung cancer. International journal of biological macromolecules, 122, 338-347.
• Wouters, O. J., McKee, M., Luyten, J. 2020. Estimated research and development investment needed to bring a new medicine to market, 2009-2018. JAMA, 323(9), 844-853.